ILIAD THUANTHU TAWI
Troy Ralpi Thawhkeh Dan
Khua hihlan ahhin Sparta ih siangpahrang pakhat cun fanu mawi zet Helen timi a rak nei. A fanu nei duhtu hmuah hnenah siangpahrang cun hiti'n thukamnak a tuahter hai: "Ka fanu in pasal dingih a hrilmi pohpoh cu zokhal in nan rualqha ah nan cohlang pei, cu pai' hnen ihsin hrokhrawl suahih fir tumtu misualral an rak um pang asi cun nan zate'n ka fanu lakirsal dingin nan bawm ding asi," tiah a ti. Cuvek cun an zate'n lungkimin thu an kam aw hai. Cuti cun Helen cun lal fapa pakhat, Siangpahrang Agamemnon ih unaupa, a hmin Menelaus an timi cu pasal ah a hril. Agamemnon cu Mycenæ uktu le Greek siangpahrang pawl hmuahhmuah ih hotu-lu asi. Rei lote hnu ah Helen ih pa cu mualliam in Menelaus cu Sparta siangpahrang a hung si. Cuti cun an pahnih cun lungawi hnangamte'n an leentlang. Hmanseh, an hlimni cu a rei lo. Troy siangpahrang Priam ih fapa nauta, Paris an timi pa cun Helen cu Sparta rothil qhaqha le lung mankhung tampi thawn a ra rusuak.
Curuangah., Menelaus le a uu-pa Agamemnon cun Greek lal fapa pawl hnenah hiti'n thu an than hai: "Tu ahcun nan thukam nan kimter a cuu zo, Helen lakkirsal-nak ah in bawmcio uhlaw," tiin. Cui' thu an theih levete'n Aulis an timi hmun ah indo lawng le ralkap burpi thawn an ra poksuak cupco. Thukam ve lo midang tampi khal an ra tel ve. Cupawl lakih mi hminthang hruaitu deuh pawl tla cu;
Tydeus ih fapa Diomed, Ajax pa tuum le Ajax pa te, leitlun ih upabik Nestor, mifim Ulysses, Greece ih mi cakbik le ralqhabik Achilles, le a rualpa Patroclus tla an si.
Kum kua sung rori Greek ralkap rual cun Troy khawpi cu lak tumin an kulh nan khawpi ralhruang-kulh hngelhnget zet cu an pahtlangh thei hrimhrim lo. Kum reipi mai' inn le loo taan ta ih riaksuak an si ruangah sinfen siseh, ei le in ding khal an tlasam zet thlang. Curuangah ralkap mallai khawpi kulh dingah an taan ta ih midang cun khua dangdang siim in an siatsuah ciamco. Curuangah lo ziang, tui' ka lo sim ding Troy khua siimtu Greek ralkap hotu pawl tawh-awk ciamco-nak hi a ra suah.
~~~***~~~
TAWH-AWKNAK
Greek pawl cun Chryse khawpi cu an siim ih an hotu pawl cun rothil le sal tla an zem-aw hai. Agamemnon hnenah cun fala, Chryseïs an timi cu an pek. Cui' fala cu an khua ih an biakmi Apollo ih puithiampai' fanu asi. Puithiam cun a fanu tlennak ah sui cuai tampi kengin Agamemnon le Menelaus hnenah cun a ra. Cui' hnu ah zangfah dilin Greek ralkap hotu pawl hnenah a feh lala. An hnenah cun, "Sui hi la uhla, ka fanu kha cu in pesal hram uh, cule pathian pawl cun Troy khawpi neh thei ding le nan mai' inn le loo ciar ih himdamtei' kirsal thei dingin lo bawm hai hramseh," tiin a dil ciamco. Agamemnon siar lo, midang hmuah cun rem an titlang. Agamemnon cun awhro suahin, "Nang putar kha, tlanhlo lohli sawn hnik. Hinah um rero nawn hlah la, kir khal ra kirsal hlah, cu lo cun puithiam si khal awla tu hnakih thilqha lo na parah ka thlenter ding. Na fanu cu Troy ka lak hnu-ah ka Inn ah ka tlun ding." tiah a ti.
Puithiam cu qihkhur thlohthlo phahin le mangbang aanhai in an khua lamah a kirsal ih Apollo hnenah a mangbangnak thlenin thla a cam. Apollo cun a mangbang authawm cu a rak ngai; cuvekih a puithiam an rak tuarter thu a theih tikah a thinheng a puakkuai. A umnak pathian tlang, Olympus ihsin a ra qum ih zanqim laifangah Greek riakbuk pawl cu meisa-thalfang thawn a qhua ciamco hai. Apollo ih fehnak pohpoh cu thalfang a sur in a sur vivo ih Greek pawlih uico, laak siseh, an caw rual, rangrual le ralkap tampi in an thih phah. Cuti cun ni kua sung rori ralkap rual cu an thi rero ih ni hra a kim tikah Achilles cun lairel-pumkhawmnak nei dingin a kokhawm hai.
Greek ralkap rual ra suakkhawm hmaiah cun Achilles cu a dingih: "Hinah ih thih hnak cun kan tlunkirsal mai a qha sawn asi. Raal kut ah mi tampi an thi zo ih, tamsin cu pulhnat ah. Ziangruangah Apollo hi kan parah a thinheng ti hi kamsang sut hnik kei uh." tiah a ti.
Kamsang Calchas cu a hung dingih: "Apollo thinhengnak san theih nan duh cun ka lo sim ko ding. Hmanseh ka thuphuan ding hi Siangpahrang Agamemnon ih huat-thu asi dingih ruangah ka thlavang in hauhsak cio dingah ka lo ngen hmaisa duh asi." a hun ti.
Achilles cun ring zetin: "Rel aw, kei ka um sung cu zohman in an lo tham lo ding, Agamemnon rori khal va sisehla."
Calchas cun :"Apollo thinhengnak san cu; a fanu tlen dingih ra, Apollo ih puithiam cu Agamemnon in a rak ninghangter ruangah asi. Curuangah nan sal fala kha a pai' hnenah nan pesal pei. Tlennak sumpai zianghman nan dil lo dingih raithawinak hrang saram zarual thawn puithiam hnenah nan kuat pei" tiah a ti.
Agamemnon cu thinheng zetin a rung ding vukvi ih: "Nang kha thilqha lo hlir na phuang qheu, kamsang siava na si hi. Pulhnat ih kan mi pawl thih cu ka duh ce lo, asinan raallak thil ih ka covo cu sihte-tiat khal ka hloralter hrimhrim lo ding." a hun ti ve.
Achilles khal cun :"Na duhham tuk deuh lo maw, Siangpahrang Agamemnon. Troy kan lak tiang hngak qenqo hrih awla, na sunral-mi hmuah cu a let thum in kan lo cotersal ding si." a hun ti nan Agamemnon cun :"Cuti zawng cun i bum tum aw hlah. Ka covo cu tu rori ah ka duh. A sia-a qha khal va siseh, Greek pawl cun in pe hrimhrim ding. In pe lo asi cun, rak zoh aw Achilles..,ralkap hotu pakhat khat hnenihsin ka laksak thotho ding. Na hnen in simaw, Ajax simaw, lole Ulysses hnenin. Tu cu fala kuatkir thuhla lam rel thlang kei uh."
Cui' thu a theih cun Achilles ih thin cu a ling vutvo:" Hitluk ih ningzah nei lo le hamqam singpahrang an um dah kel lo. Thungaite cun Trojan pawlin kei leh ka neihthil hi an tuahmawh dah lo. Nangmah le na naupa hrangah hitlukin ka do hai. Thih le dam karlak ih raal kan do laiah na bukthlam ah na rak it huahhi men. Rallak thil zem-awk caan ah na co uakbik fawn. Cuti cing cun ka covo malte cu mi lonsak na tum bet hrih. Hinah ih suam ding le ningzah tuar hnak cun ka tlungkir sawn ding." a hun ti.
Agamemnon khal cun:"Tlung ko, na mi pawl khal tlunpi thluh aw. Nang vekih qha ralkapbawi tampi ka nei lai, ziangtiklai khalih i upat-tu le i riantu ding an tor. Hmanseh, hihi thei aw: na co mi fala, Briseïs timi nu kha in pe aw. Na duh lo cun ka ra la thotho ding. Ziangah tile, hinah hin kei hi thuneitubik ka si ti na theihnak dingah." tiah a ti.
Achilles cu a thinheng tuk lawmmam ih a thinlungte'n: "Hivek misualral hi ka hun that lawlaw ke!" a tiih a namsau cu a hrek a hun phawisuak zurzo man. Culaifang ahcun pathiannu Athené cun a dunglam ihsin a sam-eng saupi thawn Achilles ih kut cu a hun awktang. Achilles cun zosi tiih a hun dungleh cun pathiannu ih thilti asi tikha a theithiam cih. Hmanseh, ra suakkhawmpawl cun pathiannu cu an hmu ve thei lo. Achilles cun "Misualpai' thi lai zoh dingin maw na ra?" a hun tiih Athené cun : "Si hlah e, na thinhengnak daiter dingin ka ra a si.Kei le Bawinu Hera in kan lo duhdawt veve tuk hokhaw. Na naam kha phorh hlah. Nikhat khat ahcun na parih a tuahsualmi ruangah a let thum le a let li in a lo samsal ding asi." ti'n a hun hnem.
Achilles cun: "Na thu cu ka lung ding; khuavang pathian thu ngai cu milai hrangah a qha asi," a tiih a namsau cu a khumsal. Cui' hnu cun Athene khal cu Olympus ah a kirsal ve. Achilles cun Agamemnon cu a vun zohih a lal tiang cu hawi phahin: "Agamemnon rak ngai hnik aw, tuih ka kenmi lal tiang(kianghrol) hi ahlan ahcun thing hngeqek pakhat men a rak si dah. Asinan, atu ahcun siangpahrang ih kutken ah a cang. Hi tiang ihsin hnahhring a cerhsal nawn lo ding bangtukin Greek pawl khalin Achilles hi an qul/ngai duahdo caan a hung thlengsal ding, asinan anih cu a ra kirsal nawn lo ding. Trojan raal kutih na pasalqha pawl an thih lai na hmuh tikah na ralkap lakih ralqhabik Achilles parih na thil tisual hi a poi zia na theisuaksal ding." a tiih a kianghrol cu lei ah a hlon ih a to.
Cu laifang ahcun Nestor putar cu an tawh-awknak remdai dingin a hung dingsuak ih; "Ka thu hi ngai hnik uh, nannih pawlih neh le sual ngam lo ding hlanih nan pupa, pacangqha pawl khalin ka thu an rak lung qheu. Agamemnon, Greek pawlin Achilles hnenih an pek zomi cu lonsak tum aw hlah. Nang khal, Achilles., Greece siangpahrang pawlih siangpahrang cu upat awla qihzahnak lanter ve aw he."tiah a ti. Hmanseh, Nestor ih thusim cu thuhlolak ah a cang. Agamemnon cun ziangah a siar lo.
Agamemnon cun: "Asi, remdaih cu a qha ko; nan, hi pa hi cu a puarthau luar tuk asi. Pathianpawl cun ralkap cak zet an siter na'n daan le dun parih tlangleng ding le vok-lal-leen dingin a si lo. Hinah amah hnakih bawi sawn le qha sawn a um ti hi a theih a qul asi." a hun ti.
Cutikah Achilles cu a thingheng a luar sinsin: "Ka hnakin na qha maw! Greek pawlih laksawng cu ka hraphria lo pi. An duh le ra lakir thluhsal seh. Ka rak co cun sal le mi raalhrut ah ka cang ding ual. Hmanseh hihi hminsin aw: ka neihthil pakhatte khal na ra dai ni ni cu na thihni asi ti rak thei aw."
Cuti cun pumkhawm cu an qiakdarh. Reilote hnuah Agamemnon cun tirhthlah pawl hnenah cun: "Achilles ih bukthlam ah va feh uhla, Briseis timi sal fala kha va hruai uh. A rak siang lo asi cun, 'midang thawn fala ra la dingin ka ra poksuak dingih na hrangah a qha lo sawn dah ke..tiah a ti,' va ti uh." ti'n a cah hai.
Tirhthlah pawl cu phur tuk lemlo'n an siangpahrang ih tirhfial vek cun Achilles ih bukthlam lamah an feh. Thlam kawtka ih Achilles rak ding an hmuh cun an va pannai ngam lohli lo. Asinan, Achilles cun a hei hmu hai ih awkam nemte'n: "Ra hmen uh, tirhthlah pawl. Nan thu ra kenmi le an lo fialmi cu nan mawh le na sualnak a um ve lo pi." ti'n a hei auh hai.
Cule Patroclus hnenah cun: "Breseis kha a buuk ihsin va hruaisuak awla tirhthlah pawl hi ap aw. Hivek thil qha lo an tuah hi an hngilh lonak ah le ka bomnak an qul ni a ra thlen tikih ka bomnak phutlak an si lo zia an theihsuah theinak dingah."
Cuti'n Patroclus cun fala cu a va hruai ih tirhthlah pawl hnenah a pe. Breseis cun qap thluahthlo cing le duh lo cingte'n a thlun haiih leuh le leuh ih hawikir phahphah cing cun an liampi miarmo. Achilles cu a rualpi pawl taan ta in tipi kapah a feh. Van lamah a kuthnih cun a thlir ih a nu Thetis hnenah cun lungkuai zet le ring zetin a qap ciamco. A umnak Tipithuanthum tawdeng ihsin a aw cu a rak thei ih tipi ihsin mero vekin a hung suak so. Achilles kiangah cun a ra ih a lu a cuulsak hnu-ah a hmin in a vun ko.
"Ziangah na qap, ka fapa?"
Achilles cun thil umtudan hmuahhmuah a sim hnu-ah: "Zeus ih Innpi runthang Olympus ah hung feh awla. Hlanah khal veikhat in rak bawm dah, khuavang pathian hrekkhat in thirhri thawi' in kaihhreem an tum lai khalah kut-za nei mi-kei tumngaipi cu in kiltu ah a retih zohmanin in tham ngam lo. Cui' thu pawl cu simtheisal awla, Trojan pawl bawm dingin in rak dilsak aw. Greek pawl cu an hmaiah zaamsia hai seh. Cuti'n Agamemnon cun a thilti atthlak zia a theisuak thei ding." ti'n a ruah.
A nu cun: " 'Tuk lam, ka fapa, na nun hi cu a har fualfo tuk asi hi. Na nun cu a tawi dingih a nuam zet fawn ding hi asinan. Hmanseh, ka hmuhdan cun a tawi ih a har fawn asi hi. Zeus hnenah cun ka rak feh tengteng ding, hmanseh tu cu pathian dang pawl thawn ni-12 puaipi an zawhkhawm laifang asi ngelcel. A ra kirsal tikle ka rak feh dingih ka rak dil ding. Cui' hlan hmuah cu hahdamte'n rak um awla, raaldonak ah rak feh remrem hlah." ti'n a cah ta.
Cu hrawngahcun, Ulysses cun puithiampai' fanu cu a pai' hnenah a rak hruaitlung ve. A fanu a hmuhsal tikah puithiam cu a lungawi tuk lawmmam ih Greek ralkap lakih pulhnat cu reh thlang dingin thlaza a camsak. Apollo cun a thlacam cu a rak ngai ih pulhnat cu a rehter. Achilles lawngte, thlam sungah ninghang zetin a to ngiongio; ziangah tile, raldo hnakih nuam timi a nei si lo.
~~~***~~~
A FAPA HRANG THETIS IH DILNAK
Ni hleihnih puaipi a cem cun Thetis cu tipi ihsin a hung suak ih Olympus tlang ah a hung so. Khuavang pathian pawlih pabik, Zeus cu tlangzim ah amahtei' a to kha a hei hmu. A hmaiahcun a qhilhqhiam ih a keh lam kut cu a khuk parah a hei suangih a vorhlam in a khabe hmul a kaih hnuah a hnenah hiti'n thla a cam:-
"Maw Zeus bawipa, ka rak lo bawm ve dah asi cun, ka fapa Achilles ih sunlawihnak a cotheinak hrang ka lo dilmi hi hlawhtlinter hram keici. Ka fapa cu Agamemnon cun Achaian pawlih laksawng pekmi cu a lonsakih ningzakin a tuah asi. Curuangah, Maw bawipa., reilote sung Greek ralkap cu Trojan pawl nehter hai awla, cuti'n ka fapa tello cun zianghman an si lo zia an theih ih ka fapa Achilles cu qihzah-upat a cotheinak dingah." tiah a hun ti.
Zeus cu qong lo'n reipi a um khiokhio. Ziangah tile, cui' thil cun buainak tampi a suahter thei tikha a theicia. Hmanseh, beidong lo'n Thetis cun a khuk le khabe hmul cu naapi'n a kai ih hiti'n a vun dil lala: "I tiamkam hram aw, na remti cun na lu kha hun su awla; na tuah lo ding asi khalle tlangh takin rel aw, i thlauthla zo asi ti fiangtei' ka theihnak dingah." tiin.
Zeus cun: "Na dilmi hi thil khungkhai zet asi. Keimah le ka nupi, Lady Hera karlak ah tawh-awknak nasa zet na thlenter ding asi hi. Tu hman hi Trojan pawl na qanh tuk in ti rero zo lam. Curuangah atu ah zamrangte'n fehhlo lohli aw, hinah na ra ti hi Hera in a thei pang dah ke. Na thil dil cu ka rak ruat ciamciam hnu-ah na hrang a qhatheibik in ka rak tawlrel ko ding. Ka lu ka sut zozo cu sir-awksal a theih loih hlensuak lo khal a um dah lo ti na theih kha," a ti hnu-ah a lu a hun su ih Olympus tlanghram tiangin a hnin durdo.
Cuti'n Thetis cu Olympus ihsin a suk ih a umnak tipi sungah a lutsal. Zeus cu a Lal-Inn sangkapi a luh levete'n pathian pawl cu an tohkham ihsin an rak ding ih upat-qihzahnak an lanter. Zeus cu nuamnaitei' a siangpahrang tohkham ih a to-ngah hnu cun a kut a hun thlir ih pathianpawl cu an tohmun ciarah an tosal. Hera cun Thetis thawn an umtlan thu a theih ruangah a thinheng zetih: "Mibum hmang pa, zo thawn so nan um? Ka um lo sung caan qha lakin ka hmuh loah a thup-a thiarin nuam na rak tawl asi lo sawm? Ka theih lomi thuthup le na ngah tuk fawn!" tiin a phunhraang ciamco.
Zeus cun: "Maw Hera, suup aw hnik. Ka ruahmi hmuah hi theih thluh rak tum rero duh hlah aw. Ka nupi si khal awla na hrang a har lak men. Na theih ding awm ka timi cu pathian dang pawl ka sim hlanah ka lo simthei tengteng ding. Hmanseh, keimah lawng theih ding thuthup tampi a um ve; cu pawl cu theih qheh rak tum aw hlah." ti'n a hun sawn.
Cui' thu a theih cun Hera thin cu a ling deuhdeuh: "Ziang e na rel? Na duhdan ah thu lo neihpi ka tum lo. Na duhduh in tuah ko. Asinan, Thetis thawn nan umtlang ti ka thei. Tui' zingah na kehram ih a kuunlai khal ka hmu thluh. Cule, a fapa Achilles ih hminqhatnak hrang a lo dilmi na lungkimpi ih na lu na su ti khal ka fiang. Ziangti'n kei hi si ve ding? Himi ruangah ka mi pawl, Achaian tampi cu an thi ding si." a hun tibet.
Zeus cun awhro vin deuh nawnin: "Na theihfiang lomi cu rel rero aw hlah. Na rel vek rak si khal sehla, ka duhdan asi tinak asi ko. Rak buai aw hlah. To men awla, ka thu lung khiokhi men ko. Ka thinheng ih kut ka lo thlak pangsual cun Olympus ih pathian hmuahhmuah khalin an lo ruun thei lo ding tikha thei aw." a hun ti hlukhli.
Hera cu ninghang zetin daite'n a to. Culai ah a fapa, pathian pawl hrangih sosertu, Hephaestus an timi cu a ra ih a hnenah: "Milai hrin pakhat ruangih nang le pathian pawlih Pabik nan to-aw ciamco cu ningzakza asi. Zeus thawn rualremte'n um awla na hrang a qhabik. A thinhengtersal nawn remrem hlah. Ka mithmuh rori ih a lo vuakvelh cun ka hrang tuar a har tuk ding, ka lo ruunthei fawn si lo. Veikhat tla kha, nangmah ka lo run ruangah Zeus a thinheng ih ka ke in i lak ih van sangka ihsin Lemnos tikulh ah i dengthla asi kha. Kha ruangah si, tutiang hiti' ka ke khal a bai lanta." tiah a run ti. Cui' hnu ah Hephaestus cun tawh-awk boruak daihter a qul tikha a thei ih midang pawl thinlung hruaikawi dan ding a hun pol. Pathian pawl zu zemtu nauhakpate cu a ko ih a zubel a cawisak hnu ah; zu le sa cu cawkrawi phah vivo in pathian pawl cu amah in zu a hei zem vivo. Kebai quatqo phah ih a fehdan an hmuh tikah pathian pawl cu a hnihsuak tuk lawmmam ih pumkhawm mipi cu aipuangin an hni khek celcel. Cuti'n puai cu an sunzom cih; Apollo le Muse pawl an ra thoksuak ih hla tla seh aw-in lamtual ah lam an hun thai vutvo. Cuti cun zohmanin tawh-awknak cu an ciingmang nawn lo ih lungawi aipuangte'n an umsal.
Puai qiak hnu, pathian pawl thaw zetin an itthat laiah Zeus cu a ihkhun ah itthat thei lo'n a let rero. Thetis ih dilnak cu ziangtinsaw tuahsak sela qhabik ding ti'n a pol rero. A thinlungte'n, "Achaian ralkap hotu Agamemnon cu bum sela; Achilles ih bomnak tel loi' Troy siim duhnak thinlung neihter sela...cu cu tidan qhabik asi ko ding," ti'n a ruat. Curuangah Zanmang cu a ko ih a hnenah: "Nang Zanmang, Agamemnon ih thlam ah vung feh awla, Troy siim dingin na ralkap pawl timlam aw, khuapi cu na neh tengteng thlang ding...ti'n va sim aw," tiah a ti.
Cuti cun Zanmang cun Agamemnon ih rinsan zetmi, Greek mifim cungcuang, a thurawn upa, Nestor bangih lar-aw in Agamemnon ih mang ahcun a va lang. A ihkhun phurah cun a dingih a hnenah: "Ziangah itthat in na caan na cemralter rero? Greek ralkap cu timtuah awla, domual ah hruai aw. Troy cu na kut ah a tluse dingih na la ngah tengteng ding asi." ti'n a va sim.
Cui' thuphan zanmang cu Siangpahrang cun a rak zum.
~~~***~~~
Sirhsan : The Baldwin Project, ILIAD for Boys and Girls by J.Church
